Bàn về kĩ năng phân tích ván cờ

Lập quy trình suy nghĩ – tìm ý tưởng cho các bạn nhỏ:

HỆ THỐNG SUY NGHĨ

Giai đoạn 1: Khi đối thủ đang suy nghĩ

Đánh giá chung

1. Quân hoạt động yếu nhất của mình là quân nào?
2. Quân hoạt động mạnh nhất của đối thủ là quân nào?
3. Mình có nên trao đổi quân không? Nếu có thì trao đổi quân nào sẽ tốt cho mình?
4. Điểm yếu của đối thủ là gì?
5. Lợi thế của mình là gì?

Giai đoạn 2: Khi đối thủ vừa mới thực hiện nước đi

Đánh giá nước đi của đối thủ
1. Ý tưởng của đối thủ là gì?
2. Đối thủ sẽ làm gì tiếp theo?
3. Đối thủ có sai lầm không?

Chuẩn bị cho nước đi của mình

Giai đoạn 3: Chuẩn bị thực hiện nước đi của mình
1. Nhìn ra xa khỏi bàn cờ, và viết ra giấy nước đi tiếp theo của đối thủ
2. Mình đã tính toán hết những nước bắt buộc của đối thủ chưa? (Chiếu, bắt quân, phản công)
3. Thực hiện nước đi của mình

Phân tích sau trận đấu

Chưa vội đụng tới engines đâu. Tôi cần tự xem lại ván cờ một mình mà không có bất kì sự trợ giúp nào hết. Tôi cho rằng nếu không tự kiểm điểm sau ván cờ, dù có sử dụng engines cờ vua mạnh đến bao nhiêu cũng không thể giúp chúng ta dù chỉ một tẹo.

Cách thực hiện: Thông thường tôi nhập biên bản ván cờ vào database cá nhân (để tiện lưu trữ) rồi tua chậm từng nước cờ một. Bạn thậm chí có thể xếp cờ ra và đi quân lại ván cờ của mình. Vậy có khi lại càng tốt hơn.

Trong quá trình này, tôi sẽ để ý đến các chi tiết sau:

Lỗi chiến thuật

• Hiểu được bản chất của nước đi lỗi là điều quan trọng. Có phải tôi suy nghĩ chưa đủ sâu nên bỏ sót đòn chiến thuật? Hay tôi đã đi đúng cả, không phạm lỗi chiến thuật nhưng vẫn thua. Nếu là trường hợp này, tôi sẽ cần xem lại nhiều hơn về kế hoạch chơi của mình.
• Có ý tưởng nào thú vị nào mà tôi khi xử lý tình huống chiến thuật đã nghĩ tới, nhưng không thực hiện trong trong ván cờ do không kịp thời gian hoặc quá phức tạp nên bỏ qua hẳn? Có nước đi nào từ đối thủ mà tôi đã rất e sợ, nhưng may mắn là đối thủ đã không thực hiện? Giờ, sau khi ván cờ đã xong xuôi rồi, tôi sẽ tự tính toán thử xem các ý tưởng đó dẫn đến đâu.

Thời khắc bước ngoặt

Tìm những “thời khắc bước ngoặt” (critical moments) thời khắc mà kết quả của ván cờ bị đảo chiều sau nước đi của tôi hoặc đối thủ. Vì con người sẽ phải phạm sai lầm, ván đấu có 2, 3 cú đảo chiều là chuyện hoàn toàn bình thường như cân đường, hộp sữa.

Ý tưởng bị bỏ sót

Việc bình tĩnh xem lại ván cờ sau trận đấu đôi khi sẽ khiến tôi ngạc nhiên: “Ủa, sao trong ván cờ mình hông đi nước này, ta?” Đó là các ý tưởng mới mà trong ván cờ, tôi đã không mảy may nghĩ đến. Tạo một biến phụ, nghiêm túc đóng vai đối thủ, lựa chọn các nước phản hồi mà theo tôi là mạnh nhất, đánh tiếp thử vài nước…

Rồi xong. Giờ tôi mới bật engines để kiểm tra.

Tôi dùng stockfish vì nó miễn phí. Bạn có thể có lựa chọn khác. Không quá quan trọng đâu, vì kiểu gì thì engines cũng mạnh hơn người phàm bọn mình. Việc sử dụng engines cờ vua để phân tích có thể thực hiện trên GUI phần mềm: ví dụ như ChessBase (trả phí), ChessX (miễn phí) hoặc các trang web như chess.com, lichess.org…

Nếu các ý tưởng sau ván đấu của tôi trùng khớp được kha khá với engines: quá tuyệt vời. Nếu không tôi biết rằng mình vẫn đang phạm phải lỗi tính toán dù được thử lại, và cần phải cải thiện thêm 🙁

Check với engines cờ vua sau trận đấu

Ví dụ 1

Tình huống bên dưới xảy ra một ván cờ trong giải đấu cờ bàn tiêu chuẩn (1 giờ 30 phút, mỗi bên được cộng 30 giây sau nước đi) mà tôi tham dự trước dịch covid. Ván cờ khá căng thẳng. Dù bên Đen nhưng tôi chọn tấn công mạo hiểm. Hồi sau gần cạn giờ, thế cờ đạt được như thế này:

Bấm nút để thử sức nhé! Bạn sẽ chơi tiếp thế cờ này như thế nào?

Hậu đang bị tấn công. Trong trận đấu, tôi phân vân giữa …Qf7 và …Qg6. Sau khi suy nghĩ nhanh vì không thể chần chừ thêm nữa, tôi đã thực hiện nước đi …Qf7 với dự tính dù Trắng có đi Rf1 thì tôi vẫn còn nước đi …Bf3 để tung ra. Đổi quân xong, tôi sẽ có Hậu chống với Xe + Tượng. Lỡ mà thiếu thời gian quá thì cũng dễ chiếu lặp lại để hòa cờ. Mọi việc diễn ra theo đúng như tính toán:

Sau trận đấu, tôi xem lại ván cờ và nhận ra đã có vài thời khắc bước ngoặt mà tôi đã bỏ qua để dứt điểm trận đấu từ sớm. Thường thì ta phải chấp nhận có điểm yếu để tạo thế chủ động rồi dùng thế chủ động tấn công hòng chuyển hóa thành ưu thế bền vững như hơn quân hoặc chốt. Nếu không tận dụng được thì cuối ván cờ, các điểm yếu sẽ dần lộ rõ. Phải nó rằng trong ván cờ này tôi đã không thành công trong việc chuyển hóa thế chủ động thành ưu thế cụ thể, để rồi phải vất vả chống đỡ ở đoạn sau của ván đấu. Thế cờ vừa trình bày là thời khắc bước ngoặt sau cuối.

Ở đây, vì cạn giờ nên tôi và đối thủ đều bỏ sót một ý tưởng  rất mạnh cho Trắng ở nước đi 34:

Ví dụ 2

Trở lại tình huống trong ván cờ giữa So Wesley và Nakamura ở đầu bài viết. Nếu được đóng vai bên Trắng, bạn sẽ chơi như thế nào?

Tôi hay tìm các ván cờ hay, mới diễn ra để soạn bài tập. Ván cờ giữa 2 tên tuổi lớn nên vẫn có giá trị tham khảo, dù là cờ chớp. Ở tình huống này, So đã thực hiện nước đi 26.Nd4, tấn công chốt yếu của Đen ở f5. Vì xem lại ván cờ với một tiến độ đủ chậm để thử nghiền ngẫm ý tưởng mỗi nước đi của 2 bên, tôi nhận ra rằng Trắng có thể chơi đơn giản nhưng hiệu quả hơn hẳn.

Ồ, tôi không dám nhận mình tính giỏi hơn So Wesley , một kỳ thủ top đầu thế giới với elo hơn 2700 đâu nhé. Chỉ đơn giản là với nước đi So dùng vài giây, tôi đã dùng thời gian nhiều hơn bao nhiêu tùy thích để tính toán. Hơn nữa, tôi xem cờ trong một trạng thái hoàn toàn thư giãn với ly cà phê nóng, hoàn toàn không phải chịu tí áp lực thi đấu nào để có thể so sánh với các tay elite kể trên.

Chuỗi tính toán của tôi như thế này:

Rồi, giờ sử dụng engines cờ vua xem tôi có bỏ sót gì không. Khá mừng là khi bật Stockfish, nó cũng sử dụng những nước đi bắt đầu chuỗi tính toán như tôi đã nghiệm, nhưng khá bất ngờ, ở nước đi 28 – lượt bên Trắng – thay vì bắt quân, Stockfish lại đề nghị một nước đi khác:

Như vậy là với nước đi Stockfish đề nghị, sẽ có nhánh có đòn chiếu bí đẹp mắt. Có nhánh thì thế cờ vẫn khá rối rắm – nhất là khi được chơi bởi người phàm trần. Vậy nên với tôi, trong tình huống cờ này, gợi ý của engines cờ vua không nhiều giá trị. Có chăng, ý thức ta sẽ làm quen dần với việc tính toán các biến phức tạp. Đây cũng là minh chứng cho điểm khác biệt trong việc chọn lựa nước đi giữa người và engines. Đôi khi, bắt chước nước đi engines là một việc vô cùng kỳ quặc…

Một quyển sách mà phần giới thiệu – dẫn nhập có giá trị vượt hơn cả toàn bộ nội dung còn lại

The Improving Chess annotator

https://mongoosepress.com/Excerpts/annotator.pdf

Từ những gợi ý này, ta có thể phát triển thành bài phân tích ván cờ hoàn chỉnh.

Thực hành

Tình huống 1

Tình huống 2

Tình huống 3

Luyện tập thêm

Luyện tập phân tích các ván cờ ngắn và tương đối đơn giản của các bạn nhỏ nhóm U9 – giải trẻ toàn quốc 2022

https://lichess.org/study/eDgBBLP5/2u8i3CqW

Tổng kết